This post is also available in: English

Men yon lochan pou feminis Ayisyen

Samdi pase, yon dividal fanm nan peyi Etazini te patisipe nan mach fanm lan  nan Washington, pou yo te ka voye yon mesaj a klè bay nouvo gouvènman yo a ak tout mond lan ke dwa fanm se dwa moun. Plis pase yon milyon fanm mache nan plizyè lòt vil Ozatazini ak nan mond lan. Anpil nan medam yo te pote bone wòz e pankat manifestasyon yo te fè referans a pawòl degradan ke Trump te fè.

Pa te gen okenn mach solidarite ann Ayiti samdi sa a, men sa pa t anpeche anpil Ayisyen bay sipò yo bay mach fanm lan. Sou rezo soyo yo, Ayisyen te pataje foto mach la e yo te swete ke yo te ka patisipe. Genyen ki te menm mande èske yon manifestasyon konsa te ka fèt ann Ayiti. Yo bliye ke 3 avril 1986, touswit apre rejim Duvalier a, plis pase 30,000 fanm ki sot nan tout sektè te pran lari Pòtoprens pou mande pou yo fè pati pwosesis tounen nan demokrasi ann Ayiti a. Mach 1986 la, te òganize pa plis pase yon douzèn gwoup lokal, pou rale atansyon sou vyolans seksyèl sou fanm, sou jan yo ekskli fanm nan ekonomi, sou mank aksè a sante ak ledikasyon, ak lòt pwoblèm ankò. Pou anpil fanm ki te patisipe nan mach sila a, pami yo manman mwen, se te premye fwa yo te santi pouvwa yo sosyalman. Malgre anpil kritik, peyi a te byen resevwa evènman an e li te make gran retou mouvman fanm Ayisyen an; sa ki te siman pèmèt yo kreye ministè fanm ak dwa fanm ak patisipasyon Ayiti nan konferans Beijing lan an 1995 ak ratifikasyon konvansyon Belem.

Malerezman, mete sou pye kèk lwa pa te mennen yon chanjman otomatik nan sosyete a. Pandan depa Duvalier a, mach fanm lan ak dwa yo te vin jwenn yo te bay mouvman fanm yo plis bourad, tout sa yo pa te vreman chanje anyen nan abitid kiltirèl nou ak sa nou t ap atann.

An jiyè 2016, yon mach atistik ke òganizasyon pandan Festival Feminis Nègès Mawon an te resevwa anpil move kritik. Pandan ke te gen kritik sou jan festival la te manke enkli tout moun, pi fò detrakè yo te deside chwazi kestyone karaktè moral patisipan yo ak mo yo te itilize sou pankat yo. Sa k komik la, moun ki te ofiske pou mo medam yo te itilize yo pa janm louvri bouch yo di anyen lè yo itilize menm mo sa yo chak jou pou denigre ak abize fanm. Moral yo ki te estomake a sanble pèdi wout li lè yon prezidan ki sou pouvwa te itilize de mo ki te dekri yon agresyon seksyèl pou li te ka joure yon moun ki te kont li oubyen menm jan li toujou ap joure yon jounalis fanm; lè yo vyole yon ti fi apre sa yo imiliye li piblikman; oubyen lè mizik nan radyo pa janm sispann avili fanm.

Depi djab te kaporal, fanm ayisyen toujou pase devan pou libere Ayiti. Yo fè li malgre yon sosyete ki renmen di ke fanm se poto mitan pandan ke li ap fè tout jan pou li fè li fèmen bouch yo epi efase yo; yon sosyete ki rele yo wozo pou li ka retire chay sou do li pandan ke li ap kontinye abize yo.

èske moun yo kont feminis ann Ayiti paske yo pa konnen sa mo a vle di oubyen yon menas pou sistèm kote sèl gason gen otorite ?

Se konsa ke kestyon an vini, èske moun yo kont feminis ann Ayiti paske yo pa konnen sa mo a vle di oubyen yon menas pou sistèm kote sèl gason gen otorite ?

Gran grann mwen pa te konnen mo feminis la, e si li te konnen li mwen pa kwè li te ap chwazi idantifye li a li non plis. Apre sa, menm kounye a, feminis se yon move mo li ye ann Ayiti- yon jouman. Yon mo ki trennen dèyè li yon pil move siyifikasyon, san mari, fanm ki malelve ki rayi gason. Men vre definisyon feminis la se defann dwa fanm genyen sou yon baz kote tout sèks egal.

Yon feminis se sa gran grann mwen te ye lè li te konn goumen pou egalite san li pa janm bouke ede lòt fanm. Sa ki pi enpòtan, li te mete aksan sou egalite sèks ak tout pitit epi pitit pitit li yo. li te leve yo pou yo te kiltive valè  jistis ak egalite.  Grann mwen ak manman mwen pase mwen valè sa yo. Si mwen ka kanpe epi di ke mwen se yon feminis jodi a, se a kòz medam sa yo epi paske fanm ayisyen ke yo toujou ap bliye nan tout sa li kontribiye.

Men yon lochan pou feminis Ayisyen; tankou Cecile Fatiman ki te prezide seremoni bwa kayman an 1792; Marie Claire Heureuse, Marie Jeanne ak Sanite Belair ki te jwe de wòl enpòtan nan revolisyon esklav yo. Lochan pou fanm an 1820 ki te kanpe pou chanje lwa ki te di ke yo se minè ak fanm ki te leve mache an 1930 yo pou lokipasyon ameriken an fini. Lochan pou fanm ki fè nou jwenn dwa legal ak konstitisyonèl nou. fanm ki te fè pati mouvman pou mete atè diktati nan lanne 1690 ak 70. Lochan pou 30 000 fanm ki te mache an 1986; pou fanm ki te oblije pran egzil, ke yo vyole, maspinen epi tiye. Lochan pou Michele Pierre-Louis, Paulette Poujoul-Oriol, Magalie Marcelin, Anne-Marie Coriolan, Mireille Neptune Anglade, and Myriam Merlet. Lochan pou madan sara, fanm ki leve douvanjou, ki ap travay sou teren epi fè ekonomi nou an mache; lochan pou fanm ki ap dirije mòn yo ak pou manbo yo. Lochan pou gran grann mwen ak manman m; pou tout fanm ki toujou ap sipòte youn lòt. Pou nou fini, lochan pou nou, mwen swete nou gen ase sajès ak kouraj pou nou pa sèlman deklare nou se feminis men pou nou leve pitit fi ak pitit gason nou yo yon lòt jan pou nou ka fè rèv pou Ayiti tounen yon tè ki vreman lib egal ke  fanm ki te kòmanse mouvman yo, vin yon reyalite.

photo via chokarella.com